Để kinh tế Việt Nam năm 2023 vượt 'gió ngược', tận dụng tốt những 'cơn gió xuôi'

Năm 2023, khó khăn thách thức sẽ nhiều hơn

Phó Trưởng Ban Kinh tế Trung ương Nguyễn Đức Hiển chia sẻ tại Diễn đàn.

Chia sẻ tại Diễn đàn, Phó Trưởng Ban Kinh tế Trung ương Nguyễn Đức Hiển cho rằng, kinh tế Việt Nam 2023 có cơ hội, thách thức đan xen, nhưng khó khăn, thách thức nhiều hơn. Những yếu tố bất lợi kép từ bên ngoài và bên trong mới phát sinh khó lường, chưa dự báo được, có thể gây ảnh hưởng lớn đến tình hình kinh tế - xã hội đất nước.

Ông Hiển dẫn chứng một số thách thức chủ yếu: nhiều tổ chức quốc tế cũng dự báo tăng trưởng toàn cầu sẽ chậm lại; 6 nước và vùng lãnh thổ: Mỹ, Hàn Quốc, Nhật Bản, Hà Lan, Đức, Anh và Hong Kong (Trung Quốc) chiếm 58% kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam được dự báo có mức độ suy thoái kinh tế ở mức độ nhẹ trong ngắn hạn; 10 nhà đầu tư lớn nhất vào Việt Nam chiếm khoảng 93% tổng vốn đầu tư nước ngoài được dự báo có dấu hiệu rơi vào suy thoái tùy mức độ khác nhau...

"Như vậy, rõ ràng các con số này phản ánh những tác động của suy thoái toàn cầu nói chung, cũng như các nền kinh tế sẽ tác động đến Việt Nam trong năm 2023 và những năm tiếp theo. Vì vậy mục tiêu tăng trưởng 6,5%, lạm phát 4,5%, cùng nhiều mục tiêu khác đã được Quốc hội thông qua trong năm 2023 nếu không có sự điều hành linh hoạt chắc chắn sẽ là những thách thức rất lớn", ông Hiển nhấn mạnh.

Theo ông Hiển, vấn đề đặt ra đối với Việt Nam là cần có cách tiếp cận tổng thể, phân tích, dự báo sát tình hình, chủ động đưa ra các kịch bản, giải pháp trọng tâm cả trước mắt và lâu dài, để duy trì ổn định kinh tế vĩ mô, đảm bảo các cân đối lớn của nền kinh tế, từ đó vượt qua thách thức. Hiện nay, định hướng dài hạn là xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ, dù chúng ta đã đạt được nhiều kết quả tích cực, song đây cũng là yêu cầu đặt ra để tăng tính tự chủ của nền kinh tế.

Nhất là khi 4/5 ngành xuất khẩu chủ lực của Việt Nam vẫn phụ thuộc chính vào các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài (FDI), 12/24 các ngành công nghiệp chính có số doanh nghiệp FDI chiếm tỷ lệ lớn nên giá trị gia tăng mang lại cho Việt Nam chưa cao.

Trong khi đó, FDI chiếm trên 72% tổng kim ngạch xuất khẩu, riêng tổng giá trị của ngành công nghiệp chiếm trên 50%. Như vậy, yêu cầu đặt ra là cần có tiếp cách tiếp cận đầy đủ hơn, tối ưu hóa nguồn lực không chỉ là dựa vào nhân lực, tài chính mà còn là nguồn lực về đất đai, các điều kiện về thể chế, chính sách để thực sự tạo ra sự tăng trường mới trong năm 2023.

Đồng thời, năm 2023 cũng có ý nghĩa hết sức quan trọng, không chỉ là năm bản lề mà còn giúp tạo dựng nền tảng trong phát triển kinh tế xã hội trong trung và dài hạn, nhất là trong chiến lược phát triển kinh tế xã hội giai đoạn 2021 – 2030.

"Cơn gió xuôi" bên cạnh những "cơn gió ngược"

Bên cạnh những "cơn gió ngược" thổi từ năm 2022 sang năm 2023, ông Nguyễn Minh Cường, chuyên gia kinh tế trưởng ADB lạc quan cho rằng, đã bắt đầu xuất hiện những "cơn gió xuôi".

Ẩn số của năm nay là việc mở cửa của nền kinh tế Trung Quốc, đây là một chủ thể vừa gây ra gió ngược và gió xuôi với nền kinh tế Việt Nam. Nền kinh tế lớn thứ hai thế giới sẽ nổi lên như một trong những yếu tố quan trọng của năm 2023 mà cả thế giới phải theo dõi. Dù vậy, phải đến hết quý II/2023, việc mở cửa của Trung Quốc mới tác động đến nền kinh tế thế giới trong đó có Việt Nam. Việc mở cửa của Trung Quốc có thuận lợi cho nông nghiệp, dịch vụ, xuất nhập khẩu của Việt Nam song thách thức là các nhà sản xuất Trung Quốc sẽ cạnh tranh với các doanh nghiệp Việt Nam.

Chuyên gia kinh tế trưởng ADB Nguyễn Minh Cường chia sẻ tại Diễn đàn.

Yếu tố thứ hai là thị trường ASEAN, ông Cường cho biết, trong khi các khu vực lớn trên dự báo suy thoái thì khu vực châu Á vẫn duy trì tốc độ tăng trưởng tương đối khả quan, đặc biệt là khu vực ASEAN. "ASEAN vẫn là thị trường lớn đối với xuất khẩu của Việt Nam, đây là cơn gió xuôi rất mạnh và rất có tiềm năng", ông Nguyễn Minh Cường đánh giá.

Ông Cường đã chỉ ra những thách thức lớn được coi là những "cơn gió ngược" đối với kinh tế Việt Nam trong năm 2023. Trong đó, một thách thức hiện diện rất rõ ràng là sự mở cửa của Trung Quốc. Ông Cường phân tích, những quốc gia như Ấn Độ, Philipines, khi nhu cầu trên thế giới giảm tốc họ vẫn có thể duy trì PMI trên 50 điểm nhờ sự liên kết giữa tiêu dùng nội địa và xuất khẩu. Nhưng với Việt Nam, sự thiếu liên kết giữa thị trường nội địa và thị trường xuất khẩu được bộc lộ rất rõ khi mà tổng cầu tiêu dùng nội địa tăng lên nhưng PMI vẫn lao dốc. Sự mất cân đối trong cơ cấu nền kinh tế khi khu vực xuất khẩu phụ thuộc lớn vào các doanh nghiệp FDI là lý do khiến tổng cầu xuất khẩu giảm, PMI lập tức đi xuống.

Về chính sách tiền tệ, ông Cường đánh giá những chính sách tiền tệ năm 2022 hoàn toàn hiệu quả. Tuy nhiên, nếu không có các câu chuyện về thị trường vốn thì sự siết chặt tiền tệ hoàn toàn hợp lý và nền kinh tế có thể hấp thụ được. Tuy nhiên, do có các câu chuyện về lòng tin bị suy giảm đối với thị trường trái phiếu doanh nghiệp sau đó lan sang thị trường tiền tệ nên những chính sách này chưa thực sự hiệu quả.

Về chính sách tài khóa, chính sách tài khoá cần chia sẻ nhiều hơn nữa với chính sách tiền tệ. Một mình chính sách tiền tệ để đạt cả ba mục tiêu: Duy trì thanh khoản cho nền kinh tế, chống lạm phát và ổn định lòng tin sẽ khó có thể làm được.

Về giải ngân vốn đầu tư công, ông Cường đặt vấn đề trên thực tế nền kinh tế chỉ hấp thụ được khoảng hơn 400.000 tỷ đồng/năm nhưng tổng vốn giải ngân mục tiêu mà Chính phủ đưa ra là 700.000 tỷ đồng liệu có phù hợp hay không, liệu nền kinh tế có đủ sức hấp thụ được nguồn vốn này? Nếu tổng vốn đầu tư công quá cao so với sức hấp thụ trên thực tế sẽ gây sức ép lên việc huy động vốn từ trái phiếu Chính phủ và thanh khoản của hệ thống tài chính. Vì vậy, khi đặt ra kế hoạch giải ngân vốn đầu tư công cần cân nhắc đến khả năng hấp thụ từ năng lực của nền kinh tế, bộ máy hành chính, doanh nghiệp, cơ chế, chính sách.

Về thị trường tài chính, chuyên gia ADB vẫn lạc quan với thị trường tài chính Việt Nam và không thấy rủi ro liên quan đến hệ thống, tuy nhiên cần khơi thông thị trường vốn. Với thị trường trái phiếu doanh nghiệp, vẫn cần thực hiện những điều kiện của Nghị định 65 bởi nếu gia hạn một vài điều kiện cũng chỉ khơi thông được rất ít nguồn vốn nếu không lấy lại được niềm tin của thị trường.

"Khi nhà đầu tư mất niềm tin thì việc gia hạn cũng chỉ nhận được sự quan tâm của doanh nghiệp phát hành chứ khó hấp dẫn nhà đầu tư. Việc giữ các điều kiện này cũng giúp giảm trái phiếu dưới chuẩn, tránh nợ xấu cho ngân hàng", ông Cường nhìn nhận.

"Khe cửa hẹp” để Việt Nam có thể đổi chiều chính sách

Tại phiên tranh biện Nhận diện chiều hướng của thách thức và đánh giá khả năng xoay chuyển tình thế của Việt Nam, ông Nguyễn Xuân Thành, Đại học FulBright Việt Nam dự báo tăng trưởng quý I/2023 sẽ kém tích cực và quý II vẫn tiếp tục khó khăn song "khe cửa hẹp” để Việt Nam có thể đổi chiều chính sách rơi vào giữa năm 2023. Nguyên nhân là do Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) được dự báo vẫn sẽ tiếp tục tăng lãi suất và có thể tăng ba lần nữa.

Theo ông Thành, lần 1 vào tháng 2, chúng ta cùng nín thở khi Mỹ công bố số liệu lạm phát. Nếu tháng 11, lạm phát của Mỹ là 7,1% thì thị trường đang đặt cửa mức lạm phát có thể sẽ giảm từ 7,1% xuống 6,6-6,5%. Do vậy có khả năng, vào lần tăng lãi suất tháng 2 năm nay, Fed chỉ tăng 0,25 điểm, thay vì 0,5 điểm.

Còn 2 lần tăng lãi suất nữa là vào tháng 3 và tháng 5. Thời điểm đầu tháng 5 khả năng rất cao là lần tăng lãi suất cuối cùng, sau đó sẽ duy trì ở mức đỉnh lãi suất đồng USD trên thị trường liên ngân hàng từ 5-5,25% cho đến cuối năm 2023.

Ông Nguyễn Xuân Thành, Đại học FulBright Việt Nam phát biểu tại phiên tranh biện.

"Nói đến ổn định vĩ mô nhưng ổn định vĩ mô như thế nào khi mà lãi suất thực hiện nay rất cao. Nếu duy trì mức này cả năm sẽ rất khó khăn cho các doanh nghiệp, vì vậy 'khe cửa hẹp' vào tháng 5 là cơ hội để giảm lãi suất, hỗ trợ doanh nghiệp do áp lực tỷ giá qua đi. Đây cũng là thời điểm để thay đổi chính sách, ổn định vĩ mô", ông Thành phân tích.

Ngoài Mỹ, việc Trung Quốc mở cửa cũng có thể tác động để Việt Nam điều chỉnh chính sách. “Năm 2021 khi Việt Nam mở cửa sau đại dịch Covid-19, chúng ta gặp sự hỗn loạn ban đầu, chính sách có thử và sai. Do đó, quý I/2023 ở Trung Quốc có thể rơi vào hỗn loạn nhưng khoảng tháng 4 và tháng 5, Trung Quốc sẽ tự tin hơn vào chính sách mở cửa, tạo cú hích về khôi phục tổng cầu nội địa, tạo cơ hội xuất khẩu cho Việt Nam sang Trung Quốc và du lịch của Trung Quốc vào Việt Nam”, ông Thành dự báo.

Dù vậy, theo vị chuyên gia này, ngay cả dưới tác động mạnh mẽ của Mỹ và Trung Quốc thì Việt Nam vẫn cần nhấn mạnh tính chủ động: “Chúng ta không thể đợi một cách thụ động, cần đẩy mạnh đầu tư công, tiêu dùng dân cư trong nước để bù đắp cho suy giảm xuất khẩu. Đồng thời, cần đẩy mạnh giải ngân vốn FDI đi cùng với giải ngân đầu tư công thì mới có bức tranh sáng”